|
INTRODUZZJONI.
Meta tmur timxi fil kampanja Maltija tinghota hafna affarjiet xi girna xi
dura jew xi razzet antik. il kampanja maltia mijix bis-sigar blat jew
haxix. Imma bini li is-sebah il kampanja Maltia dan ix-xoghol kollu gie
ivintat mill Maltin b’sena kbira ta bini. Mill-qedem il malti kien juri il
bravurita tijaw fis-sena tal gebel. Il-kampanja Maltia qeda hemm biex ikun
jista igawdija kulhadd kemm il Maltin kif ukoll it-turisti li jigu ataposta
biex jaraw din is-sbuhija ta` kampanja li din l-art ghandha.
Il-Girna
Il-girna hija kamra fejn fiha tista’ tahzen l-affarijiet bhal meta xi bidwi
jahzen l-ghodda tieghu. Il-girna tista’ tkun post fejn tisken mix-xita jew
mix-xemx jew inkella biex tistrieh. Din il-binja hija mibnija bil-gebel
zghir perezempju bhal gebel tal-hajt tas-sejjieh. Din kienet tikkonsisti
f’kamra zghira jew kemm trida int kbira. Din kienet tkun mibnija f’hafna
forom bhal ezempju tonda jew kwadra. Is-saqaf taghha gieli kienet tkun speci
ta’ kopla jew inkella gebla kbira skont kif ried jibnija is-sid. Din kienet
tkun mibnija b’ tul ta 3.1m u wisgha ta’ 4.1m. Il-hajt kien ikun mibni
bil-wisgha ta’ metru. Kien ikun gebel mimli bil-mazkan u 0.15m faxx ta’
gebel li kienet tkun imdawra mad-dawra ta’ barra u kienu jghidulha mramma.
Il-girna ghanda bieb li l-gholi tieghu dejjem ivvarja skont ghal xix
il-girna kienet ser tintuza. Il-bieb dejjem kien jinbena fin- naha ta’ lvant
tal-kamra. Din il-kamra kien ikollha madwar zewg jew tlett twieqi zghar
specI ta’ kanal li kienu wisghin madwar 0.24m. Peress li l-hajt li kien
inbena kien ikun ta’ periklu kbir li kieku kont tibnih dritt, allura kienu
jibnuh imejjel biex is-serah fuqu innifsu u ghalhekk kienu jiifurmaw dawn
it-twieqi jew kannali zghar. Dawn wara kienu jew jimtlew bil-gebel zghir jew
ihaluhom miftuhin ghaz-ziffa. Il-bibien mhux dejjem il-blata taghhom kienet
tkun l-istess. certu biebin kienu jkunu fihom arkata zghira, xi ohrajn gebla
minduda etc. Il-gebel il-kbir kien jinbena fuq barra biex jghati iktar sahha
il-hajt u jekk il-girna kienet kwadra l-ikbar gebel li kien isib il-bennej
kien jaghmlu mal-kantuniera tal-girna. Biex tibni girna irid ikollok sena ta
bini tajba.
L-iktar li issib giren gewwa Malta hu fin-naha tal-punent u it-tramuntana.
Hasra li dawn it-tip ta bini m’ghadomx qed jinbnew hafna jew inkella qed
jigu ivvandalizati ghax li kieku il-kampanja tigi isbah b’dan it-tip ta
bini.
WAHDA MILL-
GIREN LI TINSAB SELMUN.
GIRNA OHRA LI
TINSAB F’SELMUN
Ir-Razzet Malti
Origini tar-razzet Malti hi Gharbija. Dan peress li r-razzet ghandu is-saqaf
tieghu
ċatt.
Fil-bidu tar-razzet kien ikun hemm ir-remissa. Din kienet speci ta’ garaxx
fejn il-bidwi kien jaghmel il-karettun tieghu. Qabel ma kienetx tissejjah
remissa imma kienet tissejjah siqfa. Imbghad kont tohrog go bitha kbira.
Il-bitha kienet l-iktar post attiv tar-razzet kollu. Fil-bitha il-bidwi kien
jarma u jzarma il-bhima waqt li il-mara kienet tahsel il-hwejjeg jew issajar
l-ikel. Gol-bitha
kienu jizirghu xi sigar tal-lumi jew tal-laring. Dawn is sigar kienu ukoll
kenn mir-rih. Kienu ihawlu wkoll xi dielja biex tilqa mill-qilla tax-xemx.
Mill-bitha kont tista’ jkollok access ghal kull kamra tar-razzet. gol-bitha
kien ikun hemm tarag li kien itellak gos-setah. Dan kien ikun bejt zghir
fejn il-mara tad-dar setghet tonxor il-hwejjeg taghha. Minn gos-setah kont
tista’ tmur ghal go ghorfa. Din kienet kamra b’saqaf gholi. Din il-kamra
kienet tintuza biex jahznu is-silla etc. Is-saqaf tal- ghorfa kien ikun bejt
ukoll biex titla’ ghal fuq il-kamra. Kien ikun hemm xorok imdahlin gol-hajt
speci ta’ tarag. Il-kmamar t’isfel kienu jisejhu dwejra. Dawn kienu kmamar
li fihom kien ikolhom xi sodda tar-ram, xi mejda b’zewg siggijiet u xi
senduq.
Dawn il kmamar kienu jinzamu puliti f’kaz li jithol xi hadd
importanti. Kont issib ukoll xi witet. Dawn kienu ikunu kunjardi mdahlin
fil-hajt, nofshom gewwa u nofshom barra. Kienu jdendlu maghhom xi bazakk jew
xi kappel. Il-bhejjem kienu jkunu gol-maqjel waqt li tigieg u papri etc.
kienu jaqtawlhom bicca gol-bitha. Kien ikun hemm ukoll xi cint jew xi hajt
li fih kien ikollu hafna toqob imhafrin biex ikunu jistghu ibejtu il-hamiem
go fih. Kien ikun hemm il-marbat. Dan kien kantun li kien ikollu toqba kbira
imhafra biex torbot il bhima tieghek mieghu. Kien ikun hemm ghassa, gebla
mal kantuniera biex jekk jghaddi xi karettun ma kienx jobroxlu
il-kantuniera.
L-ghorfa tar-razzet
Pjanta ta Razzet.
Wagda mid-dwejr ta
razzet
Il-binji
tar-razzet.
Nicec
hafna minn dawn in-nicec kienu
ikun go xi kantuniera ta’ xi dar jew ta’ xi triq. Jistghu jkunu qeghdin fuq
xi monument.
Hemm nicec li ma jkunx b’dik
il-fetha gol-hajt bhal li hemm fi Triq il-Karmnu Hal Luqa. Din in-nicca hija
fuq stil barokk u hija twila madwar zewg sulari. Taht din l-istatwa hemm
miktub “ fl-1878 l-isqof Carmelo Scicluna kien ta indulgenzi lil kull min
jitlob quddiema. Nicca ohra bhal dik ta’ Hal Luqa insibuha wkoll fl-Isla.
Din in-nicca hija dedikata lil San Mikiel. Din in-nicca qed tiraprezenta lil
San Mikel b’xabla f’idu u lix-xitan taht saqajh. Bhal l-ohra insibhu li
ghanda dettalji ferm sbieh.
Dawk in-nicec li jkunu imdefsin
nofshom gol-hajt ikollhom skultura ferm sabiha bhal dik li hemm fil-Marsa li
hija dedikata il Gesu` Nazzarenu. Inkella bhal dik in-nicca ta’ San Guzepp
fiz-Zejtun. Hafna mill-istatwi li naraw li jkolhom xi forma ta’ salib li
tirraprezenta ir-religjon nisranija u anke` jkolhom xi kitba tahthom biex
juru meta gew mibnija u imberkin. Huma l-irhula l-qodma li l-iktar ikun hemm
nicec fihom bhal Hal Qormi, iz-|ejtun, iz-Zurrieq, Haz- Zebbug, ir-Rabat u
s-Siggiewi. Ma nsibuhomx god-djar u toroq biss imma anke go pjazez, sqaqien
jew fil-kampanja.
Hafna minn dawn
in-nicec gew imwaqfa minhabba il-qima ghal dak il- qaddis jew qaddisa kif
ukoll il-patrun tal-belt jew rahal. Hemm tlett kategoriji ta’ statwi.
L-ewwel wahda hija l-istatwi maghmula minn xi dilettant. It-tieni, statwi li
ghandhom skultura artistika u it-tielet wahda hija statwi li l-awtur taghhom
hu maghruf hafna.
Dawn in-nicec ghandhom rabta mall-passat.
In-nicec ukoll
isebhu it-toroq u id- djar ta’ gziritna. B’ dawn in-nicec nuru li ahna
il-maltin ghandna potenzjal kbir arktetoniku kif ukoll reli[juz.
Dawn
l-istatwi juruna il-vera
identita ta’ Malta u Ghawdex.
IN-NICCA TA’ SAN
ANDRIJA HAL-LUQA.
LAPIDA TA’ NICCA
TA SANT ANDRIJA.
IN-NICCA TA’ SAN
GUZEPP FIZ-ZEJTUN.
IN-NICCA TA’
L-IMMAKULATA KUNCIZZJONI F’BORMLA.
Id-Dura
Id-dura hija kamra zghira fejn il
kaccatur jew in-nasab imur ghall-kacca. Quddiem din il-kamra kienet tinbena
wkoll kamra imma din id-darba nofsha u tigi mibnija bil gebel tas-sejjieh.
In-nassab kien ikollu is-saqaf fuq din il-kamra waqt li tal-kaccatur ma
kienx ikollu biex ikun jista’ idur ahjar. Il-kaccatur jekk kien ikollu
ghalqa kbira kien jghamel zewg duri, wahda tar-rih fuq u ohra ta rih isfel
peress li l-ghasfar jigu skond id-direzjoni tar-rih. Ghalek id-dura kient
zewg kmamar flimkien. Fuq il-kamra ta’ barra kien ikun hemm in-nassab jew
il-kaccatur waqt li fuq ta’ gewwa kinet biex ipoggi il-gabjuni jew biex
jghamel bella tea. Jekk kien jaghmel xi perjodu twil hemm hekk kien ikollu
sodda u anke xi gradilja biex jixwi xi bicca hobz. Ikollu wkoll xi mejda
zghira u anke xi lampa wkoll. Fil-kamra ta’ barra kien ikun hemm il vaza.
Din hija gebla fejn kien jorbot magha il karament habel biex jigbed
lix-xbiek tieghu. Fuq il vaza joqghod ukoll in-nassab u ma genbu kien ikollu
bank ta’ xirek biex ikun jista’ joqghod persuna ohra fuqu. Ghandu ukoll
xkaffa zghira ta l-injam biex ipoggi xi tazza te jew xi radju. Ghandu wkoll
lenzi tal-goggi. Injam twil li mahom jorbot ghasfur biex meta tkun gejja
il-kacca jigbed il-lenza tal- goggi u l-ghasfur joghla imma ma jahrabx ghax
ikun marbut ma l-injama u l-ghasafar jahsbu li hemm l-ghasfar u ghalek inzlu
fejn in-nassab. Il-kaccatur ma kienx ikollu il-vaza, karament u il- goggi
imma kien ikollu is-senter hdejh. Id-dura minn dejjem kienet tinbena u qabel
kienu joqghodu granet shah. L-iktar li ssib duri go Malta hu man-naha ta
l-irdumijit. Peress li ma ghadiex tigi hafna kacca lejn Malta dawn id-duri
ma ghadhomx jinbnew hafna u qed jinqatghu minn fuq il-gzira.
DURA TAL-KACCATUR.
ID-DURA
MINN GEWWA.
ID-DURA TA NASAB.
ID-DURA MINN
GEWWA.
IL-Kappelli Maltin
F’Malta hawn gafna kapelli
imferxin mal-bliet u l-irgula. Dawn il-kappelli kienu isservu biex in-nies
tkun tista’ titlob lil Alla. Qabel ma kienx hawn hafna flus ghalek kienu
jibnu knejjes zghar. Kienu kappelli zghar u semplici u ma kienux jiehdu
amont kbir ta’nies. F’kappella stajt isib artal zghir. Xi hewg gandlieri
mal-gnub, tabernaklu u bla dubju linkwatru tal-patrun jew patruna ta dik il
kapella. Kont stajt isib ukoll xi bokka ta xi xelter li kienu ihafru
missirjietna fil gwerra. Wahda mill-kapelli li ghanda xelter magha hija dik
tal-Madonna tal-Ftajjar li tinsab fil-lokalita ta’ Hal Luqa. Din il-kapella
ghandha xelter kbir li il-bokka tieghu tinsab hdejn il- kapella. Din kient
inbniet fis-seklu 15. Isemmiet tal-ftajjar ghax Dun Simone Bonnici wara li
kien jaghmel il-festa kien iqassam xi ftajjar lill-foqra.
Hawn kapelli li llum il-gurnata
m’ ghadhomx jezistu minhabba li kellhom jitwaqaw biex inbnew xi toroq etc.
Wahda minhom hija il-Kappella tal-Karmnu. Din il-kapella inbniet fl-1784 u
kienet idedikata lill-Madonna tal-Karmnu. Din il-kapella imma kellha
titwaqa` biex minflokha tinbenha kapella ohra. It-tieni kapella tlestit
fl-1830 fis-27 ta Dicembru kienet giet imbierka mill-Arcidjaknu
tal-Katidral Mons Salvu Lorenzo. Din kienet tinsab fit-tarf tar-rahal il lum
il gurnata hemm ir-runway. Imma wara 100 sena tat-twaqqif taghha din il
kapella kellha tigi imwaqqa peres li minflokha kellha tigi mibnija
ir-runway. Il-gvern Ingliz kien offra kumpens ta’flus lil Luqin. Dawn
il-flus kienu intuzaw biex jinbena centru parrokkjali kapella id-dedikata
lil Madonna tal-Karmnu.
Il post fejn kinet
mibnija il kapella tal-Madonna tal-Karmnu
Ħal
Luqa.
Dan
huwa ritratt maħud
minn satelita li qed juri il kapella
tal-Madonna tal-Karmnu
Ħal Luqa Fejn kinet mibnija.
IL-KAPELLA
TAL-MADONNA TAL-FTAJJAR. (Source website parrojkali)
IL-KAPELLA
TAL-MADONNA TAL-VITORJA (Source: website parrokjali)
Awtur:
Francois Cini
Referenzi:
The Maltese
Girna.
Qeghda fil-Ponta ta’ Lsieni
–
Guzi Gatt.
Nicec u Statwi fit-toroq Maltin
–
Tony Terribile.
Programm tal-Festa Titulari 2007
–
Soc. Fil.Unjoni.
Dipartiment ta’ l-Informazzjoni
–
Malta.
Siti Elettronici:
www.freewebs.com/knisjaparrokkjali_luqa
www.googleearth.com
www.gov.mt
www.freewebs.com/maltaandgozo
Hajr:
Familja Bartolo.
James Aqulina (B. Com)
Peter Cini.
|
