|
Minbarra l-festa tant
għażiża tal-patrun tagħna Sant Andrija Appostlu li tigi ċċelebrata dejjem
fl-ewwel Ħadd ta’ Lulju ,nsibu ukoll l-festa solenni tal-Ġimgħa l-Kbira li
tagħha f’ Hal Luqa hawn ħafna dilettanti.
Il-bidu tal-Ġimgħa l-Kbira
f’ Ħal Luqa.
Fil-parroċċi l-oħra
tal-Gudja, Ħal Kirkop, l-Imqabba , Ħal Safi u Ħal Tarxien li lkoll ħargu
mill-paroċċa ta’ Birmiftuħ , ma ssirx purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira.
Il-bidu tagħha beda għall-aħħar snin tas-seklu tmintax, meta wahda mara
ċertu Marija Rosa Ellul fit-testment tagħha tat-28 ta’ Mejju 1775, ħalliet
dar lil ħuha Mikelanġ bil-kundizzjoni li jagħmel statwa tal-Veronika.
L-istatwa tal-Veronika kellha tinżamm id-dar , u fiż-żmien tal- Ġimgħa
l-Kbira kellha tittella’ l-knisja biex tintrama. Is-sett tal-vari kompla
fl-1795 meta ċertu wieħed Ġużeppi Ellul fit-testment tiegħu ħalla għalqa
lill-knisja parokkjali ta’ Ħal Luqa . Ellul ried li bir-renti ta’ din
l-għalqa fost obbligi oħra tibda ssir il-Purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira
bil-vari tal-passjoni kull sena. Huwa maħsub li dak li baqa’ minn dawn
il-vari huwa Kristu Msallab li għandna fis-sagrestija tal-Knisja parokkjali
. B’hekk il-purċisjoni f’ Ħal Luqa ilha ssir madwar 232 sena.
Prokuraturi
L-ewwel prokaratur li
jissemma kien Dun Franġisk Cassar, li kien ġie maħtur mill-Isqof Labini
fis-sena 1795. Sas-sena 1928 il-prokura kienet f’idejn qassis ,iżda
mis-sena ta’ wara ,il-prokura waqgħet f’idejn il-lajci. B’hekk sas-sena
1990, kien hawn 3 prokaraturi lajċi dawn kienu; Giacamo Cassar (1928-1933),
Antonio Cassar (1934-1979) u l-aħħar prokuratur f’ Ħal Luqa kif ukoll f’
Malta kien Johnny Cassar Briffa (1980-1990) . Wara l-1990 il-prokura
għaddiet f’idejn il-kapillan tal-parroċċa, flimkien ma’ grupp ta’ voluntiera
li jieħdu ħsieb ukoll l-armar tal-vari, l-ilbies u l-organiżżazzjoni
tal-purċissjoni.
  
Giacamo
Cassar Antonio Cassar Johnny Cassar Briffa
1928-1933 1934-1979 1980-1990
Il-Vari
L-ewwel tibdil fis-sett
l-antik sar fl-1830 fejn uħud minnhom ġew irrestawrati mill-ġdid filwaqt li
oħrajn saru ġodda . Dan ix-xogħol ta’ restawr u tibdil fil-vari sar minn
Ġużeppi Vella mill-Belt. Fl-1884 inħadem il-famuż monument, dak li nafu
llum. L-iskultura tiegħu saret minn Ċensu Decandia filwaqt l-istatwarju
Bormliż Karlu Darmanin ħadem l-erba’ kerubini li hemm f’kull kantuniera.
Matul is-seklu dsatax, kienet id-drawwa li l-vari jinżammu fid-djar
tan-nies iżda imbgħad bdew jintrefgħu fil-maħżen tal-Knisja. Imma fl-eqqel
tat-Tieni Gwerra Dinjija, dan il-maħżen intlaqat mill-bombi u ġġarraf , tant
li l-vari ġarbu ħafna ħsarat kbar. Fost l-aktar li ġarrab ħsara , kien
il-monument li nġabar biċċiet u kien ġie irrestawrat minn Amelio Giusti
mill-Birgu , filwaqt li l-induratura saret minn Paolina Buġeja u William
Attard mir-Rabat. Qabel ma daħal elettriku ,sal-1950 il-vari kollha kienu
jinxteghlu bl-aċitelena. Imbgħad bejn is-snin 1951 u 1952 saru l-brazzi li
nafu llum forma ta’ fjamma. Sas-sena 1972 is-sett tal-vari f’ Ħal Luqa ma
kienx ta’ disgħa imma ta’ tmienja imma fl-1973 żdiedet ohra din kienet dik
tat-Tradiment ta’ Ġuda , bi stil kemmxejn differenti minn ta’ vari ohra ġo
parroċċi imxerdin f’ Malta . Peress li din il-vara tirrapreżenta lil Ġuda
ħosbien bil-figura ta’ Kristu ħdejh filwaqt li fil-maġġoranza tal-vari jġibu
lil Ġuda ibus lil Kristu. Din il-vara nħadment mill-Imgħallem Rabti Ġlormu
Dingli , filwaqt li tħallset mill-benefattur is-Sur Joe Bonniċi. Meta
waslet il-vara fir-raħal ta’ Ħal Luqa iż-żewġ baned ewlenin tar-raħal
L’Unione u Sant Andrija akkumpanjaw l-vara sal- Knisja billi daqqew diversi
marċi funebri. Wara li saret din l-istatwa fl-1973 , sena wara sar xi
restawr fuq il-vari kollha li ġew miżbugħa mill-ġdid minn Karmenu Psaila bi
spejjeż ta’ Joe Bonniċi . Kien sar ukoll restawr fuq l-EcceHomo l-antik li
kien ġie irrestawrat mir-Rabti Ġlormu Dingli.
Restawr tal-vari u vari
ġodda
Wara li kienet għaddiet b’wiċċ il-ġid il-festa tal-Ġimgħa l- Kbira
tas-sena 1995, inħass il-bżonn li jinbeda programm ta’restawr fuq il-vari u
anke li xi whud minnhom jigu mindula. Kien sar rikors fil-Kurja Arciveskoli
ta’ Malta fejn kien ġie spjegat li l-vari tal-Ġimgħa l-Kbira kienu spffrew
ħafna ħsara kbira fit-tieni gwerra dinjija u wara dan ġew irranġati
temporanjament. Minn dak iż-żmien ’il hawn is-susa attakat lil xi statwi
kif ukoll lil xi bradelli u bankuni. Għal dan ix-xogħol ta’ restawr u ta’
vari ġodda intgħażel l-artist bravu it-Tarxiniż Renzo Gauci.
 Sena
wara beda r-restawr , kienu ġew irrestawrati il-kurċifiss tal-Vara l-Kbira,
inbiddel ukoll is-salib ta’ l-injam u kif ukoll l-istatwi ta’ San Ġwann u
l-Madalena saru ġodda. Fl-1997 saret l-istatwa l-ġdida tad-Duluri flimkien
mal-bradella u l-bankun. Fl-istess sena iżżanżnu wkoll il-bradella u
l-bankun tal-Vara l-kbira , kif ukoll ir-reffiegħa tal-vara tar-Redentur
ħargu l-ispejjeż biex tkun tista’ tigi irrestawrata din il-vara filwaqt li
jsir bankun ġdid. Is-somma li kienet inġabbret biex isir ir-restawr fuq
din il-vara kien lahhaq ammont ta’ kważi l-Lm1500. Sadanittant baqa
għaddej ir-restawr fuq il-korp tal- Monument mill-istess Renzo Gauci. Sena
wara fl-1998 ġie deciż li ssir statwa ġdida tal-Veronika, din kienet
tlestiet sena wara u tbierket mill-mibki Kappillan Dun Joe Camilleri lejliet
Ħadd il-Palm ta’ l-istess sena. Fis-sena 2000 saret statwa ġdida ta’ Ġesi’
kkomfortat mill-Anġlu fil-Ġnien tal-Ġetsemani, kienu saru wkoll bradella u
bankun ġdid għall-istess statwa. F’din is-sena l-2007 tlestew ukoll
il-bradelli ul-bankuni tal-vari ż-żgħar li huma tal-Veronika ,tal-Marbut u
ta’ l-Eccehomo , għalhekk dawn se jiżżanżnu għall-ewwel darba din is-sena.
 
Il-vari tad-Duluri
u l-Vara l-Kbira fil-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira 2006.
B’hekk bejn is-sena 1996 u
s-sena 2007 is-sett tal-vari tal-Ġimgħa l-Kbira ra tibdil ħafna. Il-vari
l-antiki għadhom jinżammu sal-llum il-ġurnata bl-iktar għożża. Il-vari ta’
l-Eccehomo ,tal- Veronika u kif ukoll ta’ l-Ort , jintużaw bħala parti
mill-esibezzjoni tal-ilbies li titella’ f’ Dar Agius minn Grupp ta’
Voluntiera filwaqt li l-istatwa tad-Duluri l-qadima għadha tinżamm esposta
f’remissa fi Triq il-Parroċċa matul is-sena kollha.
  
Il-vari
l-antiki li llum il-ġurnata jintużaw fil-wirja f’Dar Aguis.
L-iżvilupp kontinwu
tal-persunaġġi fil-purċissjoni.
Maż-żmien minbarra l-vari
tal-passjoni bdew jieħdu sehem diversi persunaġġi li kellhom x’jaqsmu
mal-ġrajja tal-passjoni. Fosthom insibu persunaġġi Bibliċi, żewġ suldati
Rumani, persuni ohra jerfgħu l-lanterni , kif ukoll ħafna tfal li kienu
jilbsu ż-żimarri filwaqt li jerfgħu xi simboli li għandhom x’jaqsmu
mal-passjoni ta’ Sidna Ġesu’ Kristu. Qabel konna nsibu irġiel li jġorru
s-slaleb tal-wegħda kif inhuma magħrufin. Illum dawn is-slaleb għadna
nsibuhom imma b’differenza wahda li llum ma jġorrux il-ktajjen ma saqajhom
kif kieni jagħmlu qabel il-gwerra minbarra is-salib. Imma l-iktar żvilupp
seħħ dan l-aħħar żmien, sar ħafna ilbies ġdid fosthom insibu l-Banda
tar-Rumani li ħadet post minflok l-iscouts li kienu jieħdu posthom quddiem
l-istatwa tar-Redentur, suldati Rumani oħra u suldati Lhud. Sar żvilupp
ieħor fl-ilbies tal-persuni Bibliċi fost l-ilbies ġdid insibu l-libsa ta’
San Ġwann l-Battista , ta’ Nikodemu , ta’ Ġużeppi minn Arimatea u ħafna
iktar ilbies li kompla zzejjen din il-festa tal-Ġimgħa l-Kbira. Ħafna
mill-ilbies li naraw fil-purċissjoni ta’ Ħal Luqa huma personali. Peress li
ħafna individwi bdew jagħmlu xi ilbies personali , nhar 1 ta’ April tas-sena
1998 il-kapillan Dun Joe Camilleri waqqaf kumitat ta’ sitt minn nies minn
fost dawk li jilbsu l-ilbies personali biex ikun dan irregolat dan l-ilbies
u anke biex tinżamm ċertu ordni.
|
 |
|
Xi
ilbies li kompla żżejjen il- Purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira f’ Hal Luqa.
Ir-rotta tal-Purċissjoni u l-Armar li jżejjen il-Pjazez Ewlenin.
Ir-rotta tal-Purċissjoni sal-1999 ma kintix bħal llum imma kienet
differenti. F’ laqgħa li saret għall-bidu tas-sena 1991 bejn il-Kapillan u
numru ta’ voluntieri fosthom rappreżentati tal-Għaqda Rappreżentattiva Lbies
Personali, ġie deċiż li l-purċissjoni tibqa’ nieżla tul Triq Sant Andrija
kollha, iddur għal Triq il-Ġdida, tgħaddi minn Triq Dun Pawl , iddur għal
Triq San Ġorġ , tidħol fi Triq San Ġużepp u tkompli bħas-soltu. Minħabba
dan it-tibdil fir-rotta tal-purċissjoni inbidel il-ħin tal-purċissjoni u
għalhekk ġie deċiż li l-purċissjoni tibda toħroġ fil-5.30pm u tidħol
fid-9.30pm.
Il-pjazez ewlenin tar-raħal
fil-Ġimgħa l-Kbira jiżżejnu wkoll . Fl-1999 bdiet tintrama Pjazza Sant
Andrija b’sett ta’ sitt antarjoli li fuqhom jittellgħu bandalori b’simbolu
tal- S.P.Q.R , ‘ Senatus Populusque Romanus’, li bil-Malti jfissru s-Senat u
l-Poplu Ruman. Fis-sena 2002 intramaw għall-ewwel darba sett ta’ slaleb li
jinxtelgħu bid-dawl fuq pilastri tal-injam fiż-żewġ pjazez ewlenin
tar-raħal. Bejn is-sena 2004 u s-sena 2006 iżżanżnu għall-ewwel darba sett
ta’ bandalori kbar b’simboli tal-Passjoni għal pjazza ewlenija filwaqt li
l-bandalori ta’ l-S.P.Q.R bdew jintramaw f’ Misraħ il-Knisja.
Il-bandalori li jżejnu l-Pjazez Ewlenin
fir-raħal ta’ Ħal Luqa.
F’ dan l-artiklu rajna kif oriġinat il-Purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira matul
is-snin li għaddew sal-llum il-ġurnata. Rajna ukoll li Ħalluqin kellhom
minn dejjem ġibda u mħabba lejn din il-festa tal-Ġimgħa l-Kbira. Illum
il-ġurnata il-purċissjoni ta’ Ħal Luqa kważi saret mill-aqwa purċissjonijiet
li jsiru f’Malta u f’Għawdex kemm fl-organiżżazzjoni kif ukoll
fil-parteċipazzjoni tal-pubbliku inġenerali. Għalhekk aħna għandna bżonn
nrawmu il-ġenerazzjonijiet li telgħin issa biex il-purċissjoni tal-Ġimgħa
l-Kbira f’ Ħal Luqa tibqa’ tikber u tissaħaħ fil-parteċipazzjoni
tal-pubbliku u anke fl-organiżżazzjoni tal-purċissjoni, għax din
il-purċissjoni turi wkoll parti mill-istorja ta’ dan ir-raħal, ir-raħal ta’
Ħal Luqa. Kulħadd qieghed jgħid x’purċissjoni qegħdin jagħmlu il-Ħalluqin,
allura biex xieraq ikollna statwa ta’ Kristu Irxoxt li hi żgur il-ħolma ta’
ħafna dilettanti Ħalluqin. J’ Alla li din il-ħolma issir fil-futur qarib
biex b’hekk żgur ikollna festa tal-Ġimgħa l-Kbira kompluta u ma jkollniex
għalfejn imorru postijiet ohra biex naraw l-istatwa ta’ l-Irxoxt imma
noqgħodu ġewwa raħalna nifirħu u niċċelebraw is-suċċess tal-purċissjoni kif
ukoll il-Qawmien ta’ Kristu fuq il-mewt.
Biblografija
Kotba : ‘
Ħal Luqa ,Niesha u Ġrajjietha’ – Dun G.Micallef
‘ Storja
Ħalluqija’ – Kan Carmelo Żammit
‘ L-Ġimgħa
l-Kbira f’ Ħal Luqa tul iż-żminijiet’ – Sezzjoni Żghażagħ
Għaqda
Mużikali Sant Andrija Luqa A.D 1883.
Sit Elettroniku:
www.freewebs.com/knisja_parrokkjali_luqa/
Awtur:
Andre’ Farruġia |
